Эрдэнэтэд цахим хөгжлийн буухиа үргэлжилсээр байна

- Бяцхан түүх сөхвөл анх “Цахим Эрдэнэт” гэсэн үг олны чихэнд сонсогдох болсон нь 2006 он. Өөрөөр хэлбэл 2006, 2013 онд Эрдэнэтэд хоёр удаа цахим хөтөлбөр баталж, хэрэгжив. Уг хөтөлбөрийг 2006 онд анх хэрэгжүүлэхдээ төрийн албан хаагчдыг компьютер, принтер мэтийн хэрэглээний техникээр хангасан төдий байлаа. 
2013 онд “Цахим Эрдэнэт-2” хөтөлбөрийг баталж Эрдэнэт үйлдвэрийн дэмжлэгтэйгээр шилэн кабель татсан. Эрдэнэтэд 144 “кор”-ын нэлээн том даацтай шилэн кабель татсан нь онцлог юм. Эргээд харахад Дархан, Эрдэнэтэд төстэй дэд бүтцийн ажил эхлүүлсэн нь ажиглагддаг. Энэ хөтөлбөр шилэн кабель татсанаар төгсгөл болж. 2021 онд Аймгийн Засаг даргын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт цахим ухаалаг хот хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэх зорилт тавигдсан. Тухайн үед цар тахлын хүндрэл саад бэрхшээлтэй тулгарсан ч дийлэнх хүмүүс цахимаар ажил үйлчилгээ явуулахын ач холбогдлыг ойлгосон. Улмаар 2021-2024 онд энэ төлбөр хэрэгжих ёстой байв. Хөтөлбөрийн суурь судалгааг гаргахдаа олон улсын ISO 37122 “Ухаалаг хотын үзүүлэлт” стандартыг барьж явсан аж. Уг олон улсын стандарт нь дэлхий нийтийн нийтлэг буюу ямар ч хотод мөрдөх 18 бүлэг, 80 үзүүлэлттэй. Энд ороогүй юм гэж байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, Ухаалаг хотын стандартад нийцсэн нийгмийн бүх салбар, дэд бүтэц, бизнес, ахуйн орчин гэх мэт. Эндээс харахад Эрдэнэт хот 30 орчим хувийн дэвсгэр, бэлтгэл нөөцтэй, Монгол Улсын хэмжээнд цахим хөгжилд хамгийн дөхүү болохыг судалгаагаар тогтоожээ. Гэвч олон улсын түвшинтэй харьцуулахад дэлхийн хотуудаас нэлээн хол хоцорчхож. Харин 21 аймаг, нийслэлтэй харьцуулахад цахим хөгжлийг нэвтрүүлэх хамгийн боломжтой нь Эрдэнэт. Яагаад гэвэл Эрдэнэт үйлдвэрийг дагаж Эрдэнэт хотыг барьж байгуулсны нэг ач тус гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ. Дээр нь 100 мянгаас дээш хүн амтай Монгол Улсын хамгийн залуу суурин газар. Ийм залуу хотын элэгдэл хорогдол, эвдрэл гэмтэл харьцангуй бага, зураг төсөв нь цэгцтэй. Энэ нь бидний давуу тал. Энэ утгаараа манай аймаг арай өөр шүү гэсэн таатай төсөөллийг төрүүлдэг. Бас нэг онцлог нь хүн ам нэг дор суурьшсан, үйлчилгээ нь төвлөрчихсөн нь цахим хөтөлбөр хэрэгжих таатай орчин юм. Ингээд 2021 онд таван зорилттой цахим хөтөлбөрийг ИТХ-аар баталсан байдаг. Манай улс Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамтай болоод цахим үндэстэн болох бодлого гаргасан. Үүнтэй уялдуулан уг хөтөлбөрт нэгдүгээрт, мэдээллийн технологийн хувьд хөгжингүй хот болох. Хоёрдугаарт, авто замын хөдөлгөөний соёлтой, нийтийн тээврийн хөгжил сайтай хот болох. Гуравдугаарт, эрчим хүчний хэмнэлттэй, ухаалаг хэрэглээтэй хот болох. Дөрөвдүгээрт, хог хаягдлын менежмент сайтай хот болох. Тавдугаарт, бизнес хөгжих таатай орчинтой хот болох зорилт дэвшүүлж, энэ доторх 17 ажлыг 5 зорилтод хуваан ажиллаж байгаа. Одоогоор 17 ажлын 14-ийг нь эхлүүлсэн байна. Үүн дотор жижигхэн, бас харьцангуй том ажил ч байх. Хамгийн том нь 600 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалттай “Смарт Эрдэнэт” платформыг нэвтрүүлэх ажил юм. Хамгийн жижигхэн нь бизнесийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх ажил байх жишээтэй. “Смарт Эрдэнэт” платформын хүрээнд Орхон аймгийн нийт иргэд өдөр тутамдаа ашиглах аппликэйшн хийжээ. E-Mongolia бол үндэсний төрийн үйлчилгээ, лавлагааны систем. Тэгвэл “Смарт Эрдэнэт” нь орон нутгийн иргэд өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэдэг, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах аппликэйшн. Уг аппликэйшныг ашиглан мэдээ, мэдээлэл авах, харилцаа холбоо, төлбөр тооцоо хийх, төрийн үйлчилгээ авах, нийтийн тээвэрт суух, бизнес эрхлэхдээ ашиглах юм. Цаашид менежментийг нь бизнесийнхэн авч явах үүднээс “Смарт Эрдэнэт” платформ хийжээ. Энэ платформ доторх аппликэйшныг манай орон нутгийн иргэд өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж байна. Тухайлбал, платформ нь гурван хэсгээс бүрддэг. Нэгдүгээрт аппликэйшн. Хоёрдугаарт мэдээллийн нэг вебтэй. Гуравдугаарт бүх статистикийг нэгтгэдэг “дашборд”-ын статистик системтэй юм. Энэ нь хүний хувийн мэдээлэл рүү халдахгүй. Зөвхөн энэ хоттой холбоотой мэдээллийг хадгална. Тухайлбал, хэдэн метр куб ус ашигласан, ямар дулаан, хог хаягдал гарсан. Нийтийн тээврээр хэдэн хүн зорчсоныг харж болно. Энэ аппликэйшнаас хэрэгтэй мэдээллүүдээ нэр цохохгүйгээр татдаг. Ийм цогц систем төлөвлөн хийжээ. Энэхүү систем нь хэрэглээнд нэвтрээд явж байна. Одоо уг аппликэйшныг ашиглан эрчим хүчний төлбөр тооцоог бүрэн төлдөг болгохоор ажиллаж байгаа юм. Манай хотын бүх айл өрх Эрдэнэт ус компанийн хэрэглэгч. “Эрдэнэт-Ус” - аас нэхэмжлэхээ цахим ашиглан аппликэйшнаар татдаг, хэрэглээгээ харчихдаг, тоолуурын заалтаа явуулчихдаг, төлбөрөө хийгээд, баримтаа авчихдаг болно. Тухайн компанид ч иргэдэд ч хэрэгтэй үйлчилгээ нэвтэрнэ. Мөн шимтгэл нь банкнаас бага. Яагаад гэвэл аппликэйшны түвшин шийдэж байгаа учраас. Ийм давуу талтай ажил хийжээ. Уг аппликэйшн нь такси үйлчилгээ, нийтийн тээвэр, хүргэлтийн үйлчилгээ, чат төлбөрийн систем, эрчим хүчний төлбөр, Эрдэнэтийн брэнд бүтээгдэхүүнээ худалдан авах гэх мэт 20-иод өгөгдөлтэй. Дээр нь аймгийн захиргаанд аюул эрсдэлийн мэдээлэл, санал хүсэлтээ гарган өгөх боломжтой. Энэ бүгдийг цахимд дэс дараалалтай автоматаар бүртгэдэг. Ер нь цахимд шилжсэнээр аливаа үйл ажиллагаа шударга, нээлттэй ил тод явагдана гэсэн үг. Цаашид үүний серверийг байгуулах, гадаад гарцыг холбох гэх мэт ажил хийгдэж буй. Цаасан технологийг халах-Цахим шилжилтийн буухиа үргэлжилсээр байна. 

Нийтийн тээвэр

- Эрдэнэт хотын хэмжээнд долоон чиглэлд 25 автобусаар нийтийн тээврийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Судалгаагаар, өдөрт 16 мянган хүн нийтийн тээврээр үйлчлүүлдэг гэсэн статистик бий. Дэлхийн хэмжээнд дунджаар 50 хувь нь буюу хоёр хүний нэг нь нийтийн тээврээр үйлчлүүлдэг аж. Үлдсэн нь хувийн унаагаараа ажил амьдралаа залгуулдаг байна. Хэрвээ нийтийн тээврийн хүртээмж чанар үйлчилгээ сайжирвал хөтөлбөрийн хүрээнд Эрдэнэтэд 32 мянган хүн өдөрт нийтийн тээврээр үйлчлүүлдэг болох зорилт тавьжээ. Цаашид ийм тооны хүн нийтийн тээврээр үйлчлүүлбэл аймгийн хэмжээнд 4 мянган машин замын хөдөлгөөнд оролцохгүй гэсэн тооцоо гарсан байх юм. Төдий чинээгээр иргэд бензин тосонд мөнгөө үрж, гаднаа машинаа сойхгүй болох нь. Бид өглөө хүйтэн машин асааж, нэг газар очоод өдөржин тавьдаг, буцаагаад авчирдаг. Энэ нь нийтийн тээвэртээ суучхаад буцаад ирснээс хамаагүй өндөр зардалтай. Үүнтэй хэн ч маргахгүй биз ээ. Яагаад нийтийн тээврээр үйлчлүүлдэггүй вэ гэвэл удаан ирдэг. 
Цагтаа ирэхгүй болохоор хүн ажлаасаа хоцролтой биш явган явна. Маргааш нь машинаа унана. Тэгэхээр хүртээмж, үйлчилгээ муу байна гэсэн үг. Үүнээс үүдэлтэй цахим төлбөрийн систем нийтийн тээврийн үйлчилгээнд нэвтэрснээр иргэд автобусаа хаана явааг харах, ухаалаг автобусны буудал барих асуудал ч хөндөгдөж байв. Үүний төсөв арай том гарсан гэх. Мөн нийтийн тээвэрт төлбөр төлж үйлчлүүлсэн иргэдийн тоог нарийн гаргах асуудал гацсан хэвээр. Энэ аппликэйшн таксины дуудлага үйлчилгээтэй. “UB Cab”-аас арай өөр нь хямдхан. “UB Cab” бол илүү хөгжүүлэлтийн зардал өндөртэй. Улаанбаатарын түгжрэлийн системийг тооцоолдог, 10 гаруй жилийн хугацаанд том багийн хийсэн ажил. Такси дуудлага үйлчилгээ нэвтрүүлсний учир нь “UB Cab” Эрдэнэтэд орж ирээд үйлчилгээнд явахаар үнэтэй. Иймээс Эрдэнэт хотод мөрдөж буй 100 метр тутамд 100 төгрөг ахидаг төлбөрийн системийг оруулснаар аппликэйшнээр такси дуудан үйлчилж байгаа. Үүний зэрэгцээ албан ёсны гурван компанийн 130 такси хотын хөдөлгөөнд үйлчлэх болсон. Харин аппликэйшн ороод ирэхээр хувь машинтай хүмүүс яах вэ гэсэн асуудал гарсан аж. “Uber” гэдэг дэлхий нийтийн систем болох аппликэйшн суулгаад хувь хүмүүс иргэдэд үйлчлэх боломж бүрдсэн. Тэгвэл энэ асуудлыг Зам тээвэр, хөгжлийн яамны мэргэжилтнүүдээс лавлахад нийт үйлчилгээний компаниуд, хувь хүмүүсийн эрх ашгийг хүндэтгэн нэгэн зэрэг иргэдэд үйлчлэх болсон гэсэн хариу өгсөн юм. Бас нэг тулгамдсан асуудал бол гэмт хэрэг, аюулгүй байдлыг хангах. Энэ асуудлыг хувийн машинтай хүн такси үйлчилгээгээр бүртгүүлбэл хуулийн заалтуудыг хүлээн зөвшөөрөх, өөрийн аюулгүй байдлыг хангасан автомашинтай, өөрийн нэр, зураг, гэрчилгээтэй таксины жолооч байх юм. Иргэд таксигаар үйлчлүүлчхээд сошиал оноо буюу дүгнэх журмыг нэвтрүүлнэ. Тухайлбал таксины жолооч муухай харьцсан, тамхи татсан, хүйтэн, хогтой байсан, илүү мөнгө нэхсэн, хөгжмөө чанга тавсан гэх мэт иргэдийн санал сэтгэгдлийг сонсох аж. Тухайн такси олон одтой бол хүмүүс дуудаад үйлчлүүлдэг. Цөөн од авсан бол зах зээлийн жамаар шахагдаад эхэлнэ гэсэн зорилгоор ийм нэгэн шинэ ажил санаачилсан нь “Смарт Эрдэнэт” аппликэйшн юм. “Смарт Эрдэнэт” аппликейшн ашигласнаар иргэд төртэй харьцах, дуудлагын таксигаар үйлчлүүлэх, илгээмж явуулах, орон нутгийн брэнд бүтээгдэхүүнийг худалдан авах, эрчим хүч ашигласныхаа төлбөр тооцоог хийх, хүмүүстэй чатлах, хэрэгтэй мэдээ, мэдээлэл авах бүрэн боломжтой. Эрдэнэтэд Цаасан технологийг халах-Цахим шилжилтийн буухиа үргэлжилсээр байна.

Эрчим хүч

- Эрдэнэт хот холоос цэвэр усаа татдагийг хүн бүхэн мэднэ. Үнэтэй цэвэр ус хэрэглэдэг. Тэгсэн атлаа 52 хувийн алдагдал хүлээдэг. Өөрөөр хэлбэл холоос татан авчирсан усныхаа тал хувийг алдчихдаг. Үүнийг зохицуулахын тулд автоматжуулалтын систем тавьснаар хаана ус алдаад байгааг мэддэг болох юм. Энэ нь байгаль орчинд ээлтэй ухаалаг хот болох суурь зарчмуудын нэг. Дэлхийн хотуудын дундаж усны алдагдлаас Эрдэнэт хот аль хэдийн давчихсан явна. Эрдэнэт хадархаг, өндөр газар байрладгаас ус ан цав руу нь ороод алга болчихдог гэх мэт олон таамаг дэвшүүлж байна. Чухам хаана ус алдагдалтай байгааг тогтоосон нь үгүй. Иймээс суурь баазаа ашиглан дулаан хангамж, даралтын автоматжуулалтыг шийднэ гэсэн үг. Тэгвэл зарим айл нь, нөгөө хэсэг нь даарах биш автоматаар жигд халаах системт шилжүүлэх ажил хийгдэнэ. Дижитал цахим хөгжлийн буухиа үргэлжилсээр...

Хог хаягдал

- Эрдэнэтийн хэмжээнд нийт гарсан хогны 60 хувийг дахин боловсруулдаг болох зорилт тавьж буй. Үүн дээр  гарааны таван компани ажиллаж байна. Эдгээр компаниудыг хөтөлбөрийн хүрээнд дэмжиж хог хаягдлыг эх үүсвэрээс нь татна. Социализмын үед хүүхдүүд яс, цаас тушаадаг байв. Энэ туршлагыг ашиглах үүднээс хүүхдүүдээр ажил хийлгэх болж. Тэгтэл тооны араас хөөцөлдөөд батарей татна гэнгүүт ажилладаг цагныхаа батарейг сугалж авчраад өгчих жишээтэй. Цаас авна гэхээр гэртээ байгаа хэрэгтэй номоо авчраад өгчихнө. Иймээс насанд хүрэгчид, үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, албан байгууллагаар дамжуулж хог хаягдал цуглуулах болж. Аймгийн хэмжээнд хог хаягдал дахин боловсруулдаг гарааны гурван компани ажиллажээ. Нэг нь цаас, нөгөөх нь яс, удаах нь хуванцар боловсруулах компаниуд аж. Эдгээр компани хог хаягдлыг хогийн цэг рүү ачихаас нь өмнө үнэлж авах ёстой. Гэтэл үнэгүй хогийг үнэлж авмааргүй байна гэх болж. Төрөөс та нар хог хаягдлаа үнэлээд авчих. Дараа нь өөрсдийнхөө үйлдвэрлэлийг явуулаад эцсийн бүтээгдэхүүн дээрээ тэр үнээ нэмээд зарчих гэдэг байна. Ингэвэл санхүүгийн зөв системд орно гэхээр зарим нь сайн ойлгохгүй яваад байна гэх. Мөн Эрдэнэт үйлдвэрийн захиргааны нэг, хоёрдугаар байрны Аж ахуй үйлчилгээний мастерууд бүх цаасыг та нарт өгье. Нэг килограммыг нь 100 төгрөгөөр үнэлээд ав гэсэн санал тавьжээ. Одоогийн байдлаар хуванцрыг 100 төгрөгөөр үнэлэн авч байна. Мөн том байгууллагуудаас нэлээн их хэмжээний цаас татан авч ажиллажээ. 

Бизнесийн таатай орчин 

- Эрдэнэтэд бизнесийн таатай орчин бүрдүүлэхийн тулд “Ухаалаг байгууллага” аян өрнүүлэхээр төлөвлөжээ. Энэ аяныг 2000 байгууллагад хэрэгжүүлнэ. Хамгийн том нь Эрдэнэт үйлдвэр. Эрдэнэт хот ухаалаг, цахим болох зорилтын хүрээнд том ААН-үүдэд ч ийм аян өрнөнө. Тухайн байгууллага зургаан чиглэлээр аян өрнүүлэх бөгөөд нэгдүгээрт цахимжуулах. Хоёрдугаарт, үйл ажиллагаандаа инновац нэвтрүүлэх. Гуравдугаарт, эрчим хүчээ хэмнэх. Дөрөвдүгээрт, хог хаягдлаа ангилж, дахин боловсруулах компанид өгөх. Тавдугаарт, ажилтнуудаа тоон ур чадварт сургах, тоон гарын үсэг хэрэглэдэг болгох. Зургадугаарт, Эрдэнэтийн брэнд бүтээгдэхүүнүүдийг худалдаж авахад дэмжлэг үзүүлдэг болгоход чиглэж байна. Ийм зургаан ажлыг байрнаас нь хөдөлгөн ажил хэрэг болгоно. Алхам алхмаар урагшилна. Энэ аян хоёр хэлбэрээр явагдана. Нэгдүгээрт, олон нийтэд үйлчилдэг үйлчилгээний байгууллагууд буюу томоохон худалдааны төвүүд, хувийн хэвшлийнхэнд сургалт явуулж урамшуулал олгох аж. Хоёрдугаарт, олон нийтэд үйлчилдэг төрийн байгууллагуудад аяныг хэсэгчилсэн хэлбэрээр явуулах юм. Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамны сайд Н.Учралыг Эрдэнэтэд ирэх үед ажлын хэсгийнхэн 21 аймгаас найман аймгийг сонгон цахим шилжилтийн бэлэн байдлын үнэлгээ хийжээ. Үүнд Эрдэнэт хот, Дархан-Уул, Өмнөговь зэрэг хөгжлөөрөө тэргүүлдэг аймаг багтсан байна. Эндээс нэгдүгээрт шалгарсан Эрдэнэтийг Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамнаас жишиг болгохоор шийдвэрлэжээ. Өөрөөр хэлбэл Эрдэнэтийг жишиг хот болох асуудал улсын хэмжээнд анхаарал татаж эхэлсэн байна. Энэ нь алдаа оноотой ч аяны хөтөлбөрөө эхлүүлсний давуу тал. Ер нь ажил хийдэг газар алдаагаа засаж хөгждөгийн жишээ энэ. Одоогийн байдлаар зарим аймгууд ямар ч хөтөлбөргүй явна. Манайхан чадан ядан хийсэн юмтай учраас нэг талаараа холбогдох яамтай хамтран ажиллах нөхцөл бүрдэж буй. Энэ боломжийг алдаж үл болно. Мэдээллийн технологийн хотхон байгуулахаар бас яригдах боллоо. Байгалийн үзэсгэлэнт тогтоцтой газар хотоос зайдуу тусгайлсан, нэг багийн дайны суурин байгуулна. Энд 50 компани байрших аж. Эдгээр 50 компанийн нийгмийн асуудлыг иж бүрэн шийднэ гэж байгаа. Гоё уу. Энэ нь хүүхэд, залуучууд чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх орчинтой ирээдүйн том оюуны үйлдвэрлэл рүү шилжих том бүтээн байгуулалт болох юм. Үүнийг Эрдэнэт хотын мега төсөл гэж нэрлэж буй. Сайхан байгаа биз. “Санаж явбал бүтнэ. Сажилж явбал хүрнэ” гэдэг. Төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах зорилгоор цааснаас цахим руу шилжсэн нь том дэвшил. Орхончуудтай хийсэн уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ: “Цахим Эрдэнэт” хөтөлбөрийг сайн хэрэгжүүлсэн Засаг дарга болон цахимжсан Эрдэнэтчүүдэд баярлалаа” гэж онцолсон. Эрдэнэтэд цахим хөгжлийн буухиа үргэлжилсээр байна.

Сэтгүүлч: Т.Батчулуун