Хангинахуйн шугуйн шагайн тойрмоор энэ жилийн тойрмуудыг эхлүүллээ

Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн Хангинахуйн шугуйд өнгөрөгч амралтын өдрүүдэд өнө эртний түүхтэй шагайн тойром, соёл урлагийн арга хэмжээг зохион байгууллаа. Орхон, Булган аймаг 2020-2024 онд хамтран ажиллах гэрээг байгуулж, 14 чиглэлээр 71 арга  хэмжээг хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Үүний хүрээнд өв соёл түүх уламжлалаа сэргээх, түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор Хангинахуйн шугуйн шагайн тойрмийг энэ жил хамтран зохион байгуулснаараа онцлог болов.  Орхон аймгийн Засаг даргын орлогч А.Түвшинжаргал, Булган аймгийн Засаг дарга Б.Ариун-Эрдэнэ нар болон бусад холбогдох албаны хүмүүс, эх орны өнцөг булан бүрээс ирсэн 400  гаруй харваачид, улс аймгийн цолтой 128 бөх , ард олон  гээд 1000 гаруй хүн хоёр өдөр Хангинахуйн шугуйд саатлаа.
  Булган аймгийн Засаг дарга Б.Ариун-Эрдэнэ “Хөдөө аж ахуйн салбар Булган аймгийн эдийн засгийг  голлон авч явдаг. Эдийн засгаа солонгоруулж тэргүүлэх чиглэлээр  аялал жуулчлал болгохоор зорьсон. Мөнхийн хөрш Орхон, Булган хоёр аймаг  ойлголцож бие биенээ дэмжиж, хамтарч байж  хөгжлийн төлөө хамтдаа урагшилна” хэмээсэн бол Орхон аймгийн Засаг даргын орлогч А.Түвшинжаргал “Орхон аймаг аж үйлдвэрийн салбарыг, Булган аймаг хүнс хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх зорилго, зорилт тавин ажиллаж байна. Хоёр аймгийн энэхүү  нөр их үйлсийн дундаас Монгол Улсын хөгжил харагдана.  Аливаа ажлыг аймаг дангаараа биш хөрш, зэргэлдээ аймгуудаараа нэгдэн нийлж хийх нь илүү их үр дүнтэй, бодитой байх учир олон зүйлсийг хамтарч хийхээр зорьж байна” хэмээн онцлон хэлсэн. Энэ жилийн Шагайн тойромд Өвөрхангай, Хэнтий, Хөвсгөл, Дорнод гээд олон аймгийн харваачид оролцож цэц мэргэнээ сорихийн зэрэгцээ улс, аймгийн цолтой чансаа өндөр 128 бөхийн барилдаан болж байгаагаараа онцлог боллоо.

400 гаруй жилийн түүхтэй  Хангинахуйн шугуйн шагайн тойрмийн түүхээс...

Монголын  шагайн харвааны тэргүүн дэд ерөнхийлөгч, Монгол Улсын үлэмж дархан мэргэн, спортын мастер Ш.Отгонбаяр “Хангинахуйн шугуйн  шагайн тойром энэ жилийн шагайн тойрмуудын эхлэл нь боллоо. Цаашид Хангинахуйн шугуйн шагайн тойрмоор тухайн  жилийнхээ тойрмуудыг эхэлж байхаар боллоо” гэдгийг албан ёсоор зарласан нь Хангинахуйн шугуйн шагайн тойром түүх соёлоо түгээн дэлгэрүүлэх, танин мэдүүлэх цаашлаад аялал жуучлалыг хөгжүүлэхэд чухал арга хэмжээ болохыг илтгэв.

2014 онд  ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах конвенцийн Засгийн газар хоорондын хорооны ээлжит есдүгээр хуралдаан Парис хотноо болж, Монгол Улсаас нэр дэвшүүлсэн Шагайн харвааг ЮНЕСКО-гийн соёлын биет бус өвд бүртгэсэн.  

1600-аад оны үед Монгол харчуул шагайн харваагаар дамжуулан улс орны аливаа хэрэг явдлаа хэлэлцэж зөвлөлддөг байжээ. Ингэхдээ олны нүд, хөлнөөс далд аль аль талаасаа хүн очиход амаргүй газрыг сонгож Монос, хайлаас дунд цугладаг байсан нь өнөөгийн Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн Хангинахуйн шугуй юм. Уул, усан дунд орших энэхүү Хангинахуйн шугуйн шагайн тойром нь Халхын дөрвөн тойрмын нэгд багтана. “Хур орсон ч, хутга сийчсэн ч цуглана шүү”  гэсэн болзоотой эрчүүд буюу Халх тойрмын шагайчид өнгөрсөн зууны эхэн үе хүртэл ийм андгай тавиад жилд нэг удаа монос цэцэглэх цагаар эргэн уулзаж нааддаг байсан тухай түүхийг харваачид хуучлав.
Шагайн харваа XIII зууны үед үүссэн бөгөөд эхэндээ хаад, ноёд өргөө зуураа зугаацдаг наадгай байсан гэлцдэг. Хожим ард түмнийх болж, эрчүүдийн цэц мэргээ сорьдог наадам болж өргөжсөн байна.  Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошуу буюу одоогийн Булган аймаг бол шагайн харвааны өлгий нутаг. Булганы харваачид Хангинахын шугуй, Сөртийн тойромд цуглан нааддаг байж .Тиймдээ ч эрт халхын гурван том тойрмын хоёр нь энэ нутгийн уламжлал юм.

Тойром гэж нэрлэсний учир...

Эрт дээр үед шагайг одоогийнх шиг баг болж хуваагдаж тоглодоггүй байжээ. Хол, ойрын хошуу газраас ирсэн харваачид бие биетэйгээ мэнд ус мэдэлцэж танилцахын тулд тойрч суун харвадаг байснаас үүдэн тойром харваа гэж нэрийдсэн байна. Социализмын он жилүүдэд шагай харвахыг хориглосон хэдий ч эрчүүд нууцаар цуглан тоглодог байжээ.  Ингээд Шагайн харваа 2001 онд Үндэсний их баяр наадмын нэгэн төрөл болж, албан ёсны дүрэмтэй болсон юм. . Шагайн харваа гурван өрөг байхдээ бие биенээ хождоггүй байсан нь холоос ирсэн харваачдаа хүндэтгэдэг байсны илрэл хэмээн ахмад харваачид хуучилсан. Тэмцээн уралдаан хэлбэрээр зохион байгуулдаг болсноос гурван өрөг байсны нэгийг нь хасаж хоёр өрөг болгон тоглодог болжээ. 

Ийн хоёр өдрийн турш Хангинахуйн шугуй  хурсан олны уухайн дуунд яруусч, хол ойрын ирсэн зочид Монос, хайлаасны нөмөрт саатав.

 

Шагайн харваан багийн төрөлд нийт 45 багийн 410 харваачид оролцсоноос…

• Монгол Улсын Мэргэн Т.Сонинбаатар ахлагчтай Өмнөговь аймгийн “Ихэр эрхт говь” баг тэргүүн байр,
• Монгол Улсын Үлэмж дархан мэргэн Ш.Отгонбаяр ахлагчтай Дорноговь аймгийн “Ерөө гол” баг дэд байр,
• Аймгийн Гоц мэргэн Л.Пүрэв-Очир ахлагчтай Төв аймгийн “Догшин сүлд” баг гутгаар байр,
• Аймгийн гоц мэргэн Б.Одбаяр ахлагтай “Түмэн түрүү” баг тусгай байрыг тус тус эзэлсэн.

Шагайн харваан Цуваа харвааны төрөлд  216 харваач цэц мэргэнээ сорьсноос Булган аймгийн Хангал сумын уугуул “Улсын гарамгай мэргэн” Ч.Ирээдүй түрүүлж удаах байруудад Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын залуу харваач Ж.Амарсанаа, Дорноговь аймгийн залуу харваач Ч.Батням нар орлоо.

Шагайн харваан Хавчаахай харвааны төрөлд...

• Монгол Улсын Хүндэт харваач, Аймгийн Гоц мэргэн Р.Бумбага ахлагчтай Тэшиг сумын "Буурал аав" баг тэргүүн байр,
• С.Дэлгэрбат ахлагчтай Бугат сумын "Хан жаргаланат",
• Аймгийн Гоц мэргэнЧ.Лхагва ахлагчтай Булган сумын "Ханд ван" баг удаах байруудыг эзэллээ.

Хүчит бөхийн барилдаанд...

 Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын харьяат Монгол улсын начин Х.Цогтгэрэл түрүүлж, Булган аймгийн Сэлэнгэ сумын харьяат Монгол улсын начин Д.Амарсайхан үзүүрлэж, Хөвсгөл аймгийн Их-уул сумын харьяат Монгол улсын начин Б.Даваа-Очир , Булган аймгийн Орхон сумын харьяат аймгийн арслан Б.Түмэндэмбэрэл нар шөвгөрлөө.